Jak dobrać oświetlenie do domu i mieszkania?

Jak dobrać oświetlenie, by było jasno i przyjemnie?

Poprzedni wpis na blogu opisywał różne rodzaje źródeł światła, które są obecnie wykorzystywane w domach lub przynajmniej były do niedawna. Dzisiejszy wpis będzie o tym, jak dobrać oświetlenie do domu lub mieszkania tak, aby konkretne pomieszczenia było odpowiednio doświetlone.

Najpierw trzeba wyjaśnić pewne pojęcia: natężenia oświetlenia, lumeny i luksy. Na nasze potrzeby wystarczy zapamiętać, że lumen (lm) jest to jednostka strumienia świetlnego i oznacza, jak wiele światła wytwarza dane źródło. Natężenie światła to gęstość strumienia świetlnego na danej powierzchni, czyli odczuwalne dla obserwatora jako jasność. Jednostka natężenia światła to luks (lx), równy lumenowi na metr kwadratowy. Na opakowaniu źródła światła, na przykład „żarówki” LED podana jest informacja o liczbie lumenów: im wyższa wartość, tym żarówka jest jaśniejsza. W przypadku klasycznych żarówek porównywało się moc wyrażoną w watach, obecnie nie ma to aż takiego przełożenia, choć ze względu na przyzwyczajenia konsumentów często zamieszcza się informację o odpowiedniku mocy klasycznej żarówki wolframowej. Kiedy podaje się informację, że potrzeba danej liczby lumenów na jeden metr kwadratowy wybranego pomieszczenia, to właśnie jest natężenie oświetlenia wyrażane w luksach.

Jakie natężenie światła do salonu, ile luksów do przedpokoju?

Polska Norma wskazuje wymagane wartości natężenia oświetlenia w zakładach pracy, różne dla różnego rodzaju prac: od prac mniej wymagających rozpoznawania szczegółów po prace precyzyjne oraz stanowiska komputerowe. Nas jednak bardziej interesują wartości przyjęte do poszczególnych pomieszczeń i stref w domu lub mieszkaniu. W zależności od użytych materiałów i elementów wykończeniowych (jasne-ciemne, matowe-połyskliwe, gładkie-załamane), te wartości będą nieco różne, ale jako punkt odniesienia można przyjąć:

  • Pokój dzienny, sypialnia, oświetlenie ogólne – od 100 do 200 lx
  • Jadalnia, oświetlenie stołu – 300 do 500 lx
  • Kuchnia, oświetlenie ogólne – 200 do 300 lx
  • Kuchnia, oświetlenie płaszczyzn roboczych – 500 do 700 lx
  • Łazienka, oświetlenie ogólne – 100 – 300 lx
  • Łazienka, przedpokój, oświetlenie lustra – 500 do 700 lx
  • Komunikacja (przedpokój, schody – natężenie światła dla bezpieczeństwa) 50 – 100 lx
  • Stanowisko komputerowe – 500 lx (Polska Norma)
  • Miejsce do czytania – 300 – 500 lx
  • Prace dokładne i precyzyjne (np. hobbystyczne sklejanie modeli lub decoupage) – 500 – 750 – 1000 lx (Polska Norma)
  • Oglądanie telewizji – 20 – 50 lx

Dla porównania kilka wartości natężenia oświetlenia:

  • Rozpoznawanie rysów twarzy – od 20 lx
  • Oświetlenie uliczne nocą – 5 – 10 lx
  • Pochmurny dzień na zewnątrz – 5000 lx
  • Słoneczny dzień, słońce w zenicie – 100 000 lx

Światło zimne do kuchni, ciepłe do łazienki? To nie takie oczywiste!

Następnym istotnym czynnikiem dla wyboru rodzaju oświetlenia do domu jest temperatura barwowa światła. Szerzej była opisana w poprzednim artykule na blogu. Dla szybkiego przypomnienia: temperatura barwowa jest to wrażenie kolorystyczne, jakie wywołuje dane światło, podaje się ją w kelwinach (tak na marginesie: dla skali Kelvina nie używa się pojęcia „stopień”, inaczej niż w przypadku stopni w skali Celsjusza). Polska Norma określa rodzaj barwy światła zależny od temperatury:

  • Poniżej 3300 K – barwa ciepła
  • 3300 – 5300 K – barwa neutralna
  • Powyżej 5300 K- barwa chłodna
Jak dobrać oświetlenie pod względem barwy
Porównanie barw światła

W praktyce najbardziej popularne dla użytku domowego są źródła światła o następujących temperaturach barwowych:

  • 2500 K – 2700 K– ciepłe białe
  • 3000 – 3500 K – neutralne białe, w kierunku ciepłego
  • 3500 – 4000 K – neutralne białe, w kierunku chłodnego
  • Powyżej 4000 K – chłodne białe, odczuwane jako światło zimne

Jak dobrać oświetlenie pod względem barwy do poszczególnych stref mieszkalnych?

Wiele zależy od efektu, który chcemy osiągnąć w aranżacji: nowoczesny, minimalistyczny salon powinien być oświetlony światłem chłodnym, a rustykalna kuchnia zdecydowanie lepiej się będzie prezentowała w ciepłym oświetleniu. Są pewne zasady dotyczące wyboru barwy oświetlenia, które warto znać, by dobierać je w sposób trafny i świadomy:

  • Barwa biała ciepła 2700 K

sprawdzi się jako relaksacyjne wieczorne oświetlenie: do sypialni, salonu, w jadalni i jako oświetlenie strefy wanny

  • Barwa neutralna 3000 – 3500 K

znajdzie zastosowanie jako oświetlanie ogólne do pokoju dziennego, kuchni, łazienki, jako światło punktowe do czytania

  • Barwa neutralna 3500 – 4000 K

sprawdzi się jako oświetlenie ogólne kuchni, łazienki, komunikacji, a także jako oświetlenie robocze do bardziej precyzyjnych prac: oświetlenie blatu kuchennego, lustra łazienkowego

  • Barwa chłodna powyżej 4000 K

jest odpowiednia wszędzie tam, gdzie zachodzi potrzeba pobudzenia: w miejscu pracy (czyli biurko, stanowisko komputerowe), w łazience w strefie prysznica

Dobór oświetlenia o różnej temperaturze barwowej na przykładzie takiej samej łazienki
Ta sama łazienka z oświetleniem o różnej temperaturze barwowej: ciepłej, neutralnej i zimnej

Współczynnik oddawania barw – czy zawsze aż taki ważny?

Oprócz natężenia oświetlenia i temperatury barwowej światła, ważny jest także współczynnik oddawania barw, oznaczany jako CRI lub Ra. Wartość CRI/Ra wynosząca 100 oznacza ciągłe widmo światła takie jak w przypadku światła naturalnego i taki sam poziom oddawania barw – najbardziej odpowiedni dla ludzkiego wzroku. Taka wartość Ra cechowała żarówki wolframowe (klasyczne) i halogenowe. Większość źródeł światła w technologii LED ma Ra= 80. Oświetlenie LED o wysokiej wartości Ra (powyżej 90) jest sporo droższe niż ich mniej dokładne odpowiedniki, warto więc wiedzieć, gdzie wysoki współczynnik oddawania barw ma naprawdę znaczenie:

  • Kuchnia

oświetlenie blatu roboczego: wyższa wartość CRI ma znaczenie w obróbce żywności (np. rozpoznawanie śladów psucia)

  • Lustro

zwłaszcza służące do wykonywania makijażu powinno mieć wysoką wartość CRI

  • Oświetlenie obrazów, grafik, zdjęć

wysoki współczynnik oddawania barw pozwoli w pełni docenić jakość obrazów czy zdjęć

  • Miejsce do prac manualnych, gdzie istotne jest rozpoznawanie barw

czy to będzie warsztat malarski, czy wyszywanki, rozróżnienie kolorów ma znaczenie dla efektu końcowego

Jak dobrać oświetlenie do poszczególnych pomieszczeń w domu?

Jak wykorzystać te wszystkie informacje w praktyce? Przykładowo jak dobrać oświetlenie do kuchni przy wykorzystaniu podanych w artykule informacji?

Po pierwsze, określamy powierzchnię pomieszczenia. Jest to powiedzmy 12 metrów kwadratowych całej kuchni i 2,5 metrów kwadratowych powierzchni blatu. Ponadto mamy stół jadalniany o wymiarach 120×80 cm.

Oświetlenie kuchenne musimy podzielić na następujące strefy:

  • Oświetlenie ogólne – 12 m2
  • Oświetlenie robocze (blat) – 2,5 m2
  • Oświetlenie stołu w jadalni – 1 m2

Natężenie światła ogólnego w kuchni powinno wynosić 200-300 lx. Jest to wartość lumenów na powierzchnię 1 metra kwadratowego, więc na całą kuchnię potrzebujemy źródeł światła o łącznej 2400 – 3600 lumenów.

W sklepie znajdujemy na przykład źródło LED o mocy 8,5W i strumieniu świetlnym 1055 lm. Z naszych obliczeń wynika, że potrzebujemy trzech takich żarówek, by osiągnąć łączny strumień świetlny o wartości 3165 lumenów. Należy zadbać o jego równomierne rozłożenie, w końcu ma to być oświetlenie ogólne. Temperatura barwowa wynosi 2700 K, a więc jest to światło ciepłe. Załóżmy, że to jest kuchnia rustykalna, więc taka barwa światła nam pasuje. Nie ma na opakowaniu podanej wartości CRI, ale musimy założyć, że jest większa lub równa 80, a więc jako oświetlenie ogólne jest wystarczające.

Do oświetlenia blatu kuchennego użyjemy taśmy LED w oprawie meblowej. Ponieważ jest to oświetlenie robocze w kuchni, ważny jest wysoki współczynnik oddawania barw. Taśmy LED charakteryzujące się CRI powyżej 90 są oczywiście droższe niż produkty z marketów budowlanych, gdzie wartość CRI nie jest nawet podana. Temperatura barwowa wybranej taśmy LED wynosi 4000 K, więc sprawdzi się znakomicie. Strumień świetlny wynosi 600 lm/mb taśmy, co mieści się w przedziale 500 – 700 lx.

Jak oświetlić stół w jadalni lub kuchenny? Przede wszystkim światło powinno być skupione na blacie, zawieszone na wysokości 60 – 70 cm powyżej płaszczyzny blatu. Dla oświetlenia stołu wystarczy 300 do 500 luksów. W markecie budowlanym znajdujemy źródło światła LED stylizowana na tzw. „edisona”. Jej strumień świetlny producent ocenia na 470 lumenów, zaś temperaturę barwową na 2700 K, czyli ciepłą jak oświetlenie ogólne. Wartość CRI nie jest podana, ale wynosi przynajmniej 80, co jest standardem dla technologii LED i nad stołem kuchennym wystarcza.

Dobór odpowiedniego źródła światła w sklepie
Jaką żarówkę wybrać?

Oświetlenie do innych pomieszczeń i stref w domu dobieramy na takiej samej zasadzie. Proste, prawda?